Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – dalej u.ś.o.z., ubezpieczonymi w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego są członkowie rodzin osób podlegających obowiązkowo bądź dobrowolnie ubezpieczeniu zdrowotnemu, które zamieszkują na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) albo terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie posiadają tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, który wyłączałby podleganie temu ubezpieczeniu jako członek rodziny.

Zobacz także: Pracownik może zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego żonę przebywającą na urlopie bezpłatnym

 
Okoliczność, iż zgodnie z wyżej przywołanymi przepisami u.ś.o.z. członkowie rodzin są ubezpieczeni nie oznacza automatycznie, że mają oni prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Członek rodziny nabywa bowiem prawo do przedmiotowych świadczeń od dnia zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego (art. 67 ust. 3 u.ś.o.z.). Oznacza to, że jeżeli dana osoba w świetle przepisów u.ś.o.z. ma status członka rodziny, ale nie została w odpowiednim trybie zgłoszona do ubezpieczenia zdrowotnego, nie ma prawa do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
 
Zgłoszenie członka rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego
Co do zasady obowiązek zgłoszenia członka rodziny spoczywa na osobie ubezpieczonej. Wyjątek od tej zasady stanowi sytuacja, gdy osoba ubezpieczona sama nie zgłasza się do ubezpieczenia zdrowotnego, ale czyni to płatnik składek na jej ubezpieczenie zdrowotne. Z taką sytuacja mamy do czynienia w szczególności w przypadku licznej grupy osób wykonujących pracę najemną (np. pracownicy, zleceniobiorcy, chałupnicy, funkcjonariusze służb mundurowych), które do ubezpieczenia zdrowotnego zgłaszają zatrudniające je podmioty (np. pracodawcy, zleceniodawcy, nakładcy). Osoba ubezpieczona, która sama nie zgłasza się do ubezpieczenia zdrowotnego, ma obowiązek poinformować podmiot właściwy do dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego o członkach rodziny podlegających zgłoszeniu do tego ubezpieczenia. Informacja taka powinna być przekazana przez osobę ubezpieczoną podmiotowi właściwemu do dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego w terminie 7 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających dokonanie zgłoszenia (art. 67 ust. 3 u.ś.o.z.).
Okolicznościami uzasadniającymi zgłoszenie danej osoby do ubezpieczenia zdrowotnego jako członka rodziny będą zdarzenia, w których następstwie dana osoba nabyła status członka rodziny. Do takich okoliczności należy zaliczyć: urodzenie się dziecka ubezpieczonego, przysposobienie przez ubezpieczonego dziecka, zawarcie przez ubezpieczonego związku małżeńskiego z osobą, która nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu, czy też zawarcie przez daną osobę umowy o dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne. W istocie więc będą to okoliczności, które z punktu widzenia art. 5 pkt 3 u.ś.o.z. sprawiają, że dana osoba jest członkiem rodziny.
Osoba, która podlega dobrowolnie ubezpieczeniu zdrowotnemu jest zobowiązana zgłosić do tego ubezpieczenia członków rodziny w terminie 7 dni od dnia określonego w umowie o dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne lub od dnia zaistnienia okoliczności powodujących konieczność dokonania zgłoszenia (art. 68 ust. 3 u.ś.o.z.).
Zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego członka rodziny są kierowane do ZUS albo KRUS w zależności od tego, czy składki na ubezpieczenia zdrowotne osoby ubezpieczonej są rozliczane i opłacane do ZUS, czy też do KRUS (art. 77 ust. 1 u.ś.o.z.). W przypadku ZUS zgłoszenia członka rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego dokonuje się przy wykorzystaniu formularza ZUS ZCNA.
Należy pamiętać o tym, że członek rodziny powinien być zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego tylko przez jednego ubezpieczonego. Jeżeli zatem członek rodziny może zostać zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego przez więcej niż jedną osobę ubezpieczoną (np. dziecko może być zgłoszone przez ojca bądź przez matkę), takiego zgłoszenia powinna dokonać tylko jedna z nich. W przypadku wnuków istotne jest przy tym to, że mogą być one zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego jako członkowie rodziny przez dziadka lub babcię tylko wówczas, gdy żaden z rodziców nie podlega dobrowolnie lub obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu lub nie jest osobą uprawnioną do świadczeń opieki zdrowotnej na podstawie przepisów o koordynacji z tytułu wykonywania pracy lub pracy na własny rachunek (art. 67 ust. 3a u.ś.o.z.).
 
Wyrejestrowanie członka rodziny z ubezpieczenia zdrowotnego
Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, która zgłosiła członków rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego, jest obowiązana poinformować podmiot właściwy do dokonania wyrejestrowania o okolicznościach powodujących konieczność ich wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego. Taka informacja powinna zostać przekazana podmiotowi właściwemu do wyrejestrowania członka rodziny w terminie 7 dni od dnia zaistnienia ww. okoliczności (art. 76a ust. 2 u.ś.o.z.).
Okolicznościami, które powodują konieczność wyrejestrowania członka rodziny z ubezpieczenia zdrowotnego są okoliczności, w których następstwie dana osoba traci status członka rodziny. Przede wszystkim będą to takie okoliczności, jak: uzyskanie tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego (np. zawarcie umowy o pracę lub umowy zlecenia, rozpoczęcie pozarolniczej działalności, zarejestrowanie się w urzędzie pracy jako bezrobotny), ukończenie 18 roku życia przez dziecko osoby ubezpieczonej, które nie kontynuuje nauki i nie posiada orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności lub innego traktowanego na równi, ukończenie 26 roku życia przez dziecko osoby ubezpieczonej, które kształci się dalej, ale nie posiada orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności lub innego traktowanego na równi, czy też wygaśnięcie tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego osoby, które zgłosiła członka rodziny do tego ubezpieczenia.
Podmiotem właściwym do dokonania wyrejestrowania członka rodziny z ubezpieczenia zdrowotnego jest podmiot, który uprzednio zgłosił go do tego ubezpieczenia. Wyrejestrowania członka rodziny z ubezpieczenia zdrowotnego również dokonuje się przy wykorzystaniu formularza ZUS ZCNA. W przypadku, gdy płatnik składek wyrejestrowuje z ubezpieczenia zdrowotnego osobę, której tytuł do tego ubezpieczenia wygasł, jego obowiązkiem jest również wyrejestrowanie członków rodziny tej osoby zgłoszonych do ubezpieczenia zdrowotnego.
Wyrejestrowanie członka rodziny z ubezpieczenia zdrowotnego nie zbiega się w czasie z utratą prawa do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, gdyż członkowi rodziny przysługuje prawo do tych świadczeń jeszcze przez 30 dni, licząc od dnia następującego po dniu, w którym utracił on status członka rodziny. Należy przy tym zauważyć, że zdarzeniem, które pociąga za sobą utratę prawa do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie jest wyrejestrowanie członka rodziny z ubezpieczenia zdrowotnego, ale wygaśnięcie obowiązku tego ubezpieczenia. 
 
 
Przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1016) nakładają na płatnika składek obowiązek wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego, w terminie 6 miesięcy od dnia 1 stycznia 2013 r., wszystkich osób, w stosunku do których wygasł tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego, ale nie zostały wyrejestrowane z tego ubezpieczenia. Dotyczy to również osób, które zostały zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego jako członkowie rodziny.
 
Sankcje
Na koniec wypada dodać, że nierzetelne wykonywanie przez ubezpieczonego jego obowiązków w zakresie informowania podmiotu właściwego do zgłoszenia lub wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego członka rodziny, zostało zagrożone sankcją finansową w postaci grzywny (art. 193 pkt 6 u.ś.o.z.). Okoliczność ta uzasadnia stosowanie przez osoby ubezpieczone formy pisemnej przy okazji informowania płatnika składek o potrzebie zgłoszenia, czy też wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego członka rodziny. W ten sposób osoba ubezpieczona uzyskuje dowód na to, że dopełniła ciążących na niej obowiązków w zakresie informowania płatnika składek o okolicznościach uzasadniających zgłoszenie bądź wyrejestrowanie z ubezpieczenia zdrowotnego członka rodziny.
 
Chcesz wiedzieć więcej? Zajrzyj do Serwisu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych