Urlop macierzyński jest urlopem obowiązkowym dla matki będącej pracownikiem. Nie może się go zrzec. Pewne okoliczności umożliwiają jej jednak rezygnację z jego części. Do tej pory matka mogła to uczynić po upływie 14 tygodni po porodzie, gdy na pozostałą część urlopu macierzyńskiego opiekę nad dzieckiem przejmował ojciec będący pracownikiem, wykorzystujący w tym celu w swoim zakładzie pracy pozostałą część tego urlopu.

Od stycznia 2016 roku matka dziecka może zrezygnować z urlopu macierzyńskiego także gdy opiekę nad dzieckiem przejmie ojciec, który nie jest pracownikiem, ale jest ubezpieczony z innego tytułu, np. prowadzi własną działalność gospodarczą. Warunkiem skorzystania z tego uprawnienia jest przerwanie przez niego działalności zarobkowej i sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. W wypadku przedsiębiorców, wiąże się to z reguły z koniecznością zawieszenia działalności gospodarczej. Choć zauważa się niekiedy, że nie będzie to konieczne, jeśli przedsiębiorca sam nie będzie wykonywał pracy w swoim przedsiębiorstwie.

Chcesz wiedzieć więcej na temat zmian w uprawnieniach rodzicielskich? Sprawdź pozycję "Uprawnienia rodzicielskie po nowelizacji kodeksu pracy" >>>

Ojciec dziecka może przejąć opiekę nad dzieckiem, przechodząc na urlop macierzyński (pracownik) lub rezygnując z działalności zarobkowej (ubezpieczony z innego tytułu), w szczególnych sytuacjach już na wcześniejszym etapie niż 14 tygodni po porodzie. Sytuacją taką jest śmierć matki, gdy ojciec uzyskuje prawo do urlopu macierzyńskiego lub pobierania zasiłku macierzyńskiego po dniu zgonu matki. Analogiczne uprawnienia przysługują ojcu, gdy matka porzuci dziecko, a także gdy przebywa w szpitalu lub legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W tych okolicznościach matka może zrezygnować z urlopu macierzyńskiego po 8 tygodniach.

Od stycznia 2016 roku w tych szczególnych okolicznościach opiekę nad dzieckiem mogą przejąć także inne osoby z najbliższej rodziny matki, np. jej rodzic, czyli dziadek albo babcia dziecka, pod warunkiem że są objęci ubezpieczeniem społecznym w razie choroby lub macierzyństwa, jako pracownicy czy z innych tytułów.

Gdy matka nie korzystała z urlopu macierzyńskiego

Z punktu widzenia pracodawców zatrudniających ojców istotną zmianą jest umożliwienie ojcom skorzystania z części urlopu macierzyńskiego także wtedy, gdy matka nie miała do niego prawa, gdyż nie była pracownikiem.

Obecnie, pracownik może wnioskować o udzielenie mu części urlopu macierzyńskiego, także w sytuacji, gdy matka dziecka, przez odpowiedni okres – 14 lub 8 tygodni w zależności od okoliczności, ewentualnie bez względu na ten okres w wypadku śmierci matki – pobierała zasiłek macierzyński z innego tytułu niż umowa o pracę.

Ponadto, w szczególnych sytuacjach, pracownik może wnioskować o urlop macierzyński, gdy matka w ogóle nie była ubezpieczona w razie choroby i macierzyństwa. Tymi sytuacjami są śmierć matki, porzucenie przez nią dziecka lub legitymowanie się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Pracownik – ojciec ma wtedy prawo do części urlopu macierzyńskiego następującej po dniu wystąpienia wymienionych okoliczności.

Również w tym przypadku podobne uprawnienia mogą przysługiwać innym członkom najbliższej rodziny.

Jeżeli matka dziecka nie była ubezpieczona, ale po urodzeniu dziecka podjęła zatrudnienie w wymiarze co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy, pracownik – ojciec może skorzystać z części urlopu macierzyńskiego na czas zatrudnienia matki.

Autor: Kinga Jezierska, prawnik w zespole prawa pracy kancelarii Wierzbowski Eversheds