Z jakim wyprzedzeniem pracownik może złożyć wiążący dla pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego?
Czy możliwa jest sytuacja, że pracownik złoży taki wniosek na kilka miesięcy (pół roku, rok) przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu wychowawczego i zapewni tym sobie ochronę przed ewentualnym wypowiedzeniem umowy o pracę?
Przepisy nie określają daty początkowej na złożenie wniosku o udzieleniu urlopu wychowawczego, poprzestając jedynie na określeniu daty końcowej - 2 tygodnie przed planowanym terminem rozpoczęcia urlopu. Uwzględniając jednak fakt, iż urlop ten może być udzielony do ukończenia przez dziecko 4 roku życia i może być podzielony na części, wniosek może być najwcześniej złożony po urodzeniu dziecka, a przed końcem macierzyńskiego, a dotyczyć np. ostatniego tygodnia przed 4 urodzinami dziecka. Złożenie wniosku w takich okolicznościach stanowiłoby naruszenie klauzuli generalnej w postaci zasad współżycia społecznego, wobec czego pracownik nie będzie chroniony, ale orzekać o tym będzie każdorazowo sąd.
Zgodnie z § 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. Nr 230, poz. 2291) - dalej r.s.w.u.u.w. - wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego składa się pracodawcy w formie pisemnej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym zamierza się korzystać z tego urlopu. We wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracownik wskazuje:
datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego;
okres urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko.

Z kolei w myśl § 3 r.s.w.u.u.w. pracodawca udziela urlopu wychowawczego po złożeniu przez pracownika wniosku o udzielenie takiego urlopu, na okres wskazany w tym wniosku. Jeżeli wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego zostanie złożony bez zachowania terminu pracodawca udziela urlopu wychowawczego nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie tego urlopu.
Z powyższego wynika, że pracownik powinien złożyć wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu. Niekiedy jest to jednak niemożliwe, chociażby w przypadku, gdy pracownik chce wziąć urlop wychowawczy od początku następnego miesiąca, a pierwszy, to niedziela. Jeżeli, złoży wniosek w trakcie ostatnich dwóch tygodni poprzedniego miesiąca - pracodawca może udzielić urlopu z upływem dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku (czyli np. od trzeciego, następnego miesiąca). Jedyna szansa, to złożenie wniosku przed terminem. Mimo, więc że w rozporządzeniu powiedziane jest o złożeniu wniosku na dwa tygodnie przed urlopem, to należy uznać, iż jest to data końcowa na złożenie takiego wniosku. Złożenie wniosku przed terminem jest dochowaniem terminu. Innymi słowy, wniosek musi być złożony co najmniej dwa tygodnie przed planowanym terminem rozpoczęcia urlopu. Przepisy milczą natomiast na temat tego, jak długi może być okres między złożeniem wniosku, a planowanym rozpoczęciem urlopu. Jest to o tyle istotne, iż zgodnie z art. 1861 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p. - pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Pracownik mógłby zatem złożyć wniosek zaraz po macierzyńskim, we wniosku zażądać udzielenia urlopu wychowawczego w wymiarze jednego tygodnia przed 4 urodzinami dziecka (urlop może być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 4 roku życia). Rodzi się zatem pytanie, czy składając wniosek na np. 3 lata wcześniej, pracownik korzysta z ochrony, tym bardziej, że złożenie takiego wniosku jest na gruncie k.p. i r.s.w.u.u.w. w pełni dopuszczalne. Mimo to jednak, pracownik działając w ten sposób naruszyłby zasady współżycia społecznego, a zgodnie z art. 8 k.p. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony - zob. Ewa Wronikowska Akty wykonawcze do K.p. Komentarz, Oficyna, 2009.

Nie sposób wyznaczyć wyraźnej granicy pozwalającej na rozróżnienie, kiedy wniosek spełnia wymogi zasad współżycia społecznego, a kiedy nie. Powoduje to, że należy kierować się zdrowym rozsądkiem. Niestety nie zawsze obroni to pracodawcę przed sporem ze stosunku pracy. Na dodatek fakt, iż przepisy nie określają daty początkowej na złożenie wniosku powoduje, iż sąd może to różnie interpretować, a powoływanie się przed sądem na klauzulę generalną wyrażoną w art. 8 k.p. niesie za sobą to ryzyko, iż jest ona z definicji niedookreślona, a tym samym sąd będzie orzekał według swobodnego uznania.
Zdaniem autora odpowiedzi wniosek powinien być składany jak najbliżej terminu dwutygodniowego - złożenie wniosku do miesiąca przed planowanym rozpoczęciem urlopu należy uznać za poprawne. Większy odstęp czasowy powinien być uzasadniony - może być spowodowany np. chęcią wykorzystania urlopu wypoczynkowego przed wychowawczym.
Paweł Ziółkowski - specjalista z zakresu prawa pracy