Komentarz dr Magdaleny Rycak, eksperta z zakresu prawa pracy i kierownika studiów podyplomowych Prawo Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – Kadry i Płace w Uczelni Łazarskiego, na temat zmiany dotyczącej reprezentatywności zakładowych organizacji związkowych w projekcie ustawy o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw z dnia 2 sierpnia 2016 r.

Zmiany wynikają przede wszystkim z konieczności zmiany stanu prawnego w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r. oraz wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2008. Podyktowane są one również koniecznością realizacji rekomendacji Międzynarodowej Organizacji Pracy wydanych wobec Polski w 2013 r. na skutek skargi NSZZ „Solidarność” w kontekście ochrony działaczy związkowych. 

W projekcie, w zakresie reprezentatywności związków na poziomie zakładowym przewiduje się wzmocnienie uprawnień organizacji reprezentatywnych; wprowadzenie zasady pojedynczego wliczania osób należących do kilku organizacji związkowych dla potrzeb określenia liczebności organizacji; wprowadzenie nowej instytucji trybu kontroli liczby członków, który może być uruchomiony na wniosek pracodawcy lub organizacji związkowej.

Zgodnie z art. 25(3) projektu  reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest zakładowa organizacja związkowa:

1) będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, zrzeszająca co najmniej 8% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy, lub

2) zrzeszająca co najmniej 12% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia powyższych wymogów reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest organizacja zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Zobacz: Lewiatan: zmiany w ustawie o związkach zawodowych wymagają szerszych konsultacji

Z kolei, jeżeli u pracodawcy działa więcej niż jedna organizacja związkowa reprezentatywna będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, zrzeszająca co najmniej 8% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy, wchodząca w skład tego samego zrzeszenia (federacji) związków zawodowych lub ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji), organizacje te powinny wyłonić  wspólną reprezentację w sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów osób wykonujących pracę zarobkową.

W przypadku niewyłonienia wspólnej reprezentacji, o której mowa powyżej, reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest organizacja zrzeszająca największą spośród nich liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy oraz organizacja zrzeszająca co najmniej 12% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Utrata przymiotu reprezentatywności w sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów osób wykonujących pracę zarobkową pozostaje bez wpływu na pozostałe uprawnienia reprezentatywnych zakładowych organizacji związkowych i posiadanie przymiotu reprezentatywności w pozostałych sprawach. Oznaczałoby to np. że działacze związkowi takiej organizacji, chronieni przed rozwiązaniem i wypowiedzeniem stosunku pracy na podstawie art. 32 ustawy o związkach zawodowych nie traciliby prawa do tej ochrony.

Przy ustalaniu na potrzeby reprezentatywności  liczby osób wykonujących pracę zarobkową zrzeszonych w zakładowej organizacji związkowej uwzględniane byłyby wyłącznie osoby wykonujące pracę zarobkową należące do tej organizacji przez okres co najmniej 6 miesięcy.

Zgodnie z art. 25(1) ust. 5 i 6 projektu pracodawca lub działająca u niego organizacja związkowa będzie mógł zgłosić pisemne zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez tę organizację informacji o liczbie członków tej organizacji. W przypadku zgłoszenia powyższego zastrzeżenia zakładowa organizacja związkowa, wobec której zostało zgłoszone zastrzeżenie, powinna wystąpić do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy z wnioskiem o ustalenie liczby członków na ostatni dzień danego półrocza. Sąd będzie miał 60 dni na wydanie w tej sprawie orzeczenia. Organizacji związkowej, która w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia zastrzeżenia nie wystąpi do sądu, nie będą przysługiwać uprawnienia zakładowej organizacji związkowej oraz przymiot reprezentatywności do czasu wykonania tego obowiązku. Ponowne zgłoszenie zastrzeżenia co do liczebności tej samej zakładowej organizacji związkowej mogłoby nastąpić nie wcześniej niż po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie ustalenia liczby członków tej organizacji, jeśli uprzednio zgłoszone zastrzeżenie okazałoby się bezpodstawne.

Czytaj: TK: członkostwo w związkach zawodowych nie tylko dla pracowników etatowych

Podawanie informacji o wyższej liczbie członków organizacji związkowej niż wynikająca ze stanu faktycznego w celu uzyskania określonych uprawnień stanowić będzie jedno z nowych wykroczeń zagrożonych kara grzywny.

W projekcie przewiduje się wzmocnienie roli reprezentatywnych organizacji związkowych zrzeszających co najmniej 5 % pracowników w zakresie ustalania regulaminów wewnątrzzakładowych. Zgodnie z projektowanym art. 30 ust. 6 i 7 jeżeli w sprawie ustalenia regulaminu wynagradzania, regulaminów nagród i premiowania, regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, planu urlopów lub regulaminu pracy, okresu rozliczeniowego, o którym mowa w art. 135 § 2 i 3 Kodeksu pracy, wykazu prac, o którym mowa w art. 1517 § 4 kodeksu pracy, lub indywidualnego rozkładu czasu pracy, o którym mowa w art. 8 ust. 2–4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, organizacje związkowe albo reprezentatywne w rozumieniu art. 25(3) ust. 1 lub 2 organizacje związkowe, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych. Powyższa regulacja będzie miała odpowiednie zastosowanie jeżeli u pracodawcy działać będzie jedna reprezentatywna zakładowa organizacja związkowa zrzeszająca co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy.

Wspomniany projekt wymaga szeregu ważnych zmian. Poważne zastrzeżenia wzbudza np. brak określenia bazy (mianownika), od której liczona miałaby być liczba członków związku na potrzeby stwierdzenia jego reprezentatywności. Przy takim niedookreśleniu zakładowe organizacje związkowe działałyby w sytuacji dużej niepewności co do własnej reprezentatywności, a pracodawca zatrudniając np. większą liczbę pracowników czy zleceniobiorców sezonowych mógłby znacząco wpływać na reprezentatywność zakładowych organizacji związkowych.

Autor: dr Magdalena Rycak – kierownik studiów podyplomowych Prawo Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – Kadry i Płace w Uczelni Łazarskiego