Kierowcy domagający się ryczałtów za noclegi w kabinach ciężarówek nie otrzymają ich, a pracodawcy, którzy wypłacili takie ryczałty po przegranych procesach, będą mogli żądać ich zwrotu. Takie mogą być skutki orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Chodzi o wyrok TK z 24.11.2016 r., sygn. akt K 11/15. Trybunał uznał w nim, że art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców z 16.04.2004 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm., dalej u.c.p.k.) jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym.

Niedopuszczalne podwójne odesłanie

Kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w art. 77(5) § 3-5 k.p. Tak stanowi art. 21a u.c.p.k. Z kolei art. 77(5) § 5 k.p. odsyła do przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 77(5) § 2 k.p., czyli:

- od 1 marca 2013 r. do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej z 29.01.2013 r. (Dz. U. poz. 167 ze zm.),

- do 1 marca 2013 r. do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju z 19.12.2002 r. (Dz. U. Nr 236, poz. 1991 ze zm).

Według TK takie kaskadowe odesłanie jest niedopuszczalne z punktu widzenia techniki prawodawczej, która przewiduje, że nie można odsyłać do przepisów zawierających następne odesłanie. Stoi to w sprzeczności z podstawowym celem przepisów odsyłających, jakim jest potrzeba osiągnięcia skrótowości tekstu lub zapewnienia spójności regulowanych instytucji prawnych.

Nieadekwatne regulacje

TK stwierdził ponadto, że konstrukcja odesłania w art. 21a u.c.p.k. jest wadliwa także z powodu uregulowania określonego rodzaju stosunków prawnych poprzez odesłanie do nieadekwatnej dla nich materii unormowanej w ogólnych zasadach przyjętych w art. 77(5) § 3-5 k.p., co również jest sprzeczne z właściwą techniką stosowania przepisów odsyłających. Mówiąc wprost: odesłanie w sprawie podróży służbowych do ogólnych zasad k.p. w tym zakresie, a następnie do wymienionych rozporządzeń nie uwzględnia specyfiki wykonywania zawodu kierowcy w transporcie międzynarodowym. W tych przepisach chodzi bowiem o incydentalne podróże realizowane przez urzędników i pracowników administracji, a zawodowi kierowcy są w nich permanentnie. Należności, jakie im przysługują w związku z tym, nie mogą być identyczne.

Zdaniem TK, grupa kierowców zawodowych powinna mieć własne regulacje odnośnie do rozliczania podróży służbowych, które uwzględniałyby rodzaj wykonywanej przez nich pracy.

Wątpliwości interpretacyjne

Pracodawcy w transporcie międzynarodowym ponosili nakłady finansowe, aby zagwarantować „odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy” w samochodzie ciężarowym. Kierowali się w tych działaniach art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego z 15.03.2006 r. (Dz. Urz. UE L Nr 102, str. 1). I uznawali, że jest to zapewnienie przez nich bezpłatnego noclegu, o którym mowa w § 9 ust. 4 rozporządzenia z 2002 r. i § 16 ust. 4 rozporządzenia z 2013 r., które zwalnia ich z ponoszenia kosztów noclegu oraz ryczałtów za nocleg w przypadku braku rachunku hotelowego.

Część polskiego orzecznictwa zgodziła się z takim stanowiskiem (por. np. wyrok SA we Wrocławiu z 29.02.2016 r., III APa 37/15), jednak większość przyjęła odmienny pogląd. Sąd Najwyższy uznaje, że zapewnienie kierowcy samochodu ciężarowego odpowiedniego miejsca do spania w kabinie podczas wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym nie stanowi zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu, o jakim mowa w wymienionych rozporządzeniach (por. wyr. z 25.05.2016 r., II PK 111/15, uchw. z 7.10.2014 r., I PZP 3/14, OSNAPiUS 2015 nr 4, poz. 47, uchw. z 12.06.2014 r., II PZP 1/14, OSNAPiUS 2014 nr 12, poz. 164). To stąd wygrane przez kierowców procesy i wypłacone im ryczałty za noclegi w wysokości 50 tys. zł.

W ocenie TK, z uwagi treść art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/2006, oczekiwania pracodawców, iż zapewnienie odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodowej zwolni ich z ponoszenia kosztów noclegu kierowców, były usprawiedliwione. Zaś konstrukcja art. 21a u.c.p.k. doprowadziła do nieprzewidywalności skutków prawnych działań podjętych na ich podstawie przez firmy transportowe, przez co naruszyła zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Skutki wyroku

Opisany wyrok TK nie prowadzi do uchylenia zakwestionowanego przepisu (tzw. orzeczenie zakresowe). Wskazuje jednak, jaka jego interpretacja jest niezgodna z Konstytucją. W efekcie, choć art. 21a u.c.p.k. będzie obowiązywał do czasu jego zmiany, nie będzie mógł stanowić podstawy do orzekania na korzyść kierowców w transporcie międzynarodowym domagających się wypłaty ryczałtu za nocleg za 3 lata wstecz.

Z kolei firmy transportowe, które wypłaciły swoim kierowcom ryczałty, będą miały prawo żądać ich zwrotu, wznawiając postępowanie (art. 190 ust. 4 Konstytucji oraz art. 401(1) k.p.c.).

Ważne!

Skargę o wznowienie postępowania firma transportowa powinna wnieść w ciągu trzech miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 407 § 2 k.p.c.).

Jadwiga Sztabińska